स्मिता पाटील यांनी आपल्या दमदार अभिनयाने प्रेक्षकांमध्ये एक खास ओळख निर्माण केली
स्मिता पाटील यांना बॉलिवूडमध्ये एक अशी अभिनेत्री म्हणून ओळखले जाते जिने समांतर चित्रपट आणि व्यावसायिक चित्रपटांमध्ये प्रेक्षकांमध्ये एक विशेष ओळख निर्माण केली. 17 ऑक्टोबर 1955 रोजी पुण्यात जन्मलेल्या स्मिता पाटील यांनी त्यांचे शालेय शिक्षण महाराष्ट्रात पूर्ण केले. त्यांचे वडील शिवाजीराव पाटील हे महाराष्ट्र सरकारमध्ये मंत्री होते, तर आई सामाजिक कार्यकर्त्या होत्या.
ALSO READ: Rajinikanth Birthday रजनीकांतचा प्रवास गरिबी आणि कठोर परिश्रमाचे एक अनोखे उदाहरण
कॉलेज पूर्ण केल्यानंतर स्मिता यांनी मराठी टेलिव्हिजनवर न्यूजरीडर म्हणून काम करायला सुरुवात केली. याच काळात त्यांची भेट प्रसिद्ध निर्माता-दिग्दर्शक श्याम बेनेगल यांच्याशी झाली, जे त्यांचा “चरणदास चोर” हा चित्रपट बनवण्याच्या तयारीत होते. श्याम बेनेगल यांनी स्मिता पाटीलमध्ये एक उगवता तारा पाहिला आणि त्यांना त्यांच्या “चरणदास चोर” या चित्रपटात एक छोटीशी भूमिका देऊ केली.
चरणदास चोर हा चित्रपट भारतीय चित्रपटसृष्टीतील एक ऐतिहासिक चित्रपट म्हणून लक्षात ठेवला जातो कारण त्यात कला चित्रपटातील दोन दिग्गज श्याम बेनेगल आणि स्मिता पाटील यांचे आगमन झाले होते. श्याम बेनेगल यांनी एकदा स्मिता पाटील यांच्याबद्दल म्हटले होते, “मला पहिल्याच नजरेत कळले की स्मिता पाटीलची एक उल्लेखनीय पडद्यावर उपस्थिती आहे जी रुपेरी पडद्यावर वापरता येईल.”
ALSO READ: दिलीप कुमार आणि त्यांच्यापेक्षा २२ वर्षांनी लहान असलेल्या सायरा बानू यांची प्रेमकहाणी खूप खास होती
चरणदास चोर” हा चित्रपट जरी बालचित्रपट असला तरी, स्मिता पाटील यांनी त्याद्वारे दाखवून दिले की हिंदी चित्रपटसृष्टीत, विशेषतः वास्तववादी चित्रपटसृष्टीत एक नवीन नाव जोडले गेले आहे. त्यानंतर, 1975 मध्ये, स्मिता यांना श्याम बेनेगल निर्मित “निशांत” चित्रपटात काम करण्याची संधी मिळाली. 1977 हे वर्ष स्मिता पाटील यांच्या चित्रपट कारकिर्दीत एक महत्त्वाचा टप्पा ठरले. या वर्षी “भूमिका” आणि “मंथन” सारखे यशस्वी चित्रपट प्रदर्शित झाले.
दूध क्रांतीवर आधारित “मंथन” या चित्रपटातील स्मिता पाटीलच्या अभिनयाने प्रेक्षकांना एक नवीन दृष्टिकोन दिला. गुजरातमधील सुमारे पाच लाख शेतकऱ्यांनी चित्रपटाच्या निर्मितीसाठी त्यांच्या रोजंदारीतून प्रत्येकी दोन रुपये चित्रपट निर्मात्यांना दिले आणि प्रदर्शित झाल्यानंतर हा चित्रपट बॉक्स ऑफिसवर सुपरहिट ठरला.
1977 मध्ये, स्मिता पाटील यांचा “भूमिका” हा चित्रपट प्रदर्शित झाला, ज्यामध्ये तिने 1930 आणि 1940 च्या दशकातील मराठी नाट्य अभिनेत्री हंसा वाडकर यांचे वैयक्तिक जीवन उत्कृष्टपणे चित्रित केले होते. “भूमिका” मधील तिच्या दमदार अभिनयासाठी तिला राष्ट्रीय पुरस्कारानेही सन्मानित करण्यात आले.
मंथन आणि भूमिका सारख्या चित्रपटांमध्ये तिने नसीरुद्दीन शाह, शबाना आझमी, अमोल पालेकर आणि अमरीश पुरी सारख्या कला क्षेत्रातील दिग्गजांसोबत काम केले आणि तिच्या अभिनय कौशल्याचे प्रदर्शन करून तिचे नाव स्थापित करण्यात यशस्वी झाले.
ALSO READ: प्रसिद्ध अभिनेत्याचा भीषण अपघात
भूमिका या चित्रपटापासून सुरू झालेला स्मिता पाटीलचा प्रवास चक्र निशांत, आक्रोश, गिद्ध, अल्बर्ट पिंटो को गुस्सा क्यों आता है आणि मिर्च मसाला यासारख्या चित्रपटांमधून सुरू राहिला.1980 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या ‘चक्र’ या चित्रपटात स्मिता पाटीलने झोपडपट्टीत राहणाऱ्या महिलेचे पात्र रुपेरी पडद्यावर जिवंत केले. यासोबतच ‘चक्र’ या चित्रपटासाठी तिला दुसऱ्यांदा राष्ट्रीय पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
1980 च्या दशकात स्मिता पाटील व्यावसायिक चित्रपटांकडेही वळल्या. या काळात त्यांना सुपरस्टार अमिताभ बच्चन यांच्यासोबत “नमक हलाल” आणि “शक्ती” सारख्या चित्रपटांमध्ये काम करण्याची संधी मिळाली, ज्यांच्या यशाने त्यांना व्यावसायिक चित्रपटात स्थान मिळवून दिले.
1980 च्या दशकात स्मिता पाटील यांनी व्यावसायिक सिनेमा आणि समांतर सिनेमा यांच्यात समतोल राखला. या काळात तिचे सुबह, बाजार, भीगी पालकी, अर्थ, अर्ध सत्य आणि मंडी हे कलात्मक चित्रपट आणि दर्द का रिश्ता, कसम पैडा करने वाले की, आखीर क्यों, गुलामी, अमृत, नजराना आणि डान्स डान्स हे व्यावसायिक चित्रपट प्रदर्शित झाले, ज्यात स्मिताराजे पाटील यांच्या विविध अभिनयाचे दर्शन घडले.
1985मध्ये स्मिता पाटील यांचा ‘मिर्च मसाला’ हा चित्रपट प्रदर्शित झाला. सौराष्ट्राच्या स्वातंत्र्यपूर्व काळात घडणाऱ्या ‘मिर्च मसाला’ या चित्रपटाने दिग्दर्शक केतन मेहता यांना आंतरराष्ट्रीय कीर्ती मिळवून दिली. हा चित्रपट पितृसत्ताक व्यवस्थेतील एका महिलेच्या संघर्षाची कहाणी सांगतो. स्मिता पाटील यांच्या दमदार अभिनयासाठी तो आजही लक्षात ठेवला जातो.
1985 मध्ये, स्मिता पाटील यांना भारतीय चित्रपटसृष्टीतील त्यांच्या अमूल्य योगदानाबद्दल पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. हिंदी चित्रपटांव्यतिरिक्त, स्मिता पाटील यांनी मराठी, गुजराती, तेलगू, बंगाली, कन्नड आणि मल्याळम चित्रपटांमध्येही आपली प्रतिभा दाखवली. त्यांना दिग्गज चित्रपट निर्माते सत्यजित रे यांच्यासोबत काम करण्याची संधी मिळाली. मुन्शी प्रेमचंद यांच्या कथेवर आधारित “सदगती” हा टेलिफिल्म अजूनही स्मिता पाटील अभिनीत सर्वोत्तम चित्रपटांपैकी एक म्हणून लक्षात ठेवला जातो.
जवळजवळ दोन दशके आपल्या दमदार अभिनयाने प्रेक्षकांमध्ये एक खास ओळख निर्माण करणाऱ्या या अभिनेत्रीचे 13 डिसेंबर1986 रोजी वयाच्या 31 व्या वर्षी निधन झाले. त्यांच्या निधनानंतर 1988 मध्ये त्यांचा ‘वारीस’ हा चित्रपट प्रदर्शित झाला, जो स्मिता पाटील यांच्या चित्रपट कारकिर्दीतील सर्वात महत्त्वाच्या चित्रपटांपैकी एक आहे.
Edited By – Priya Dixit