धनवीरसिंग ठाकूर, मुंबई : मतदान होण्याआधीच अनेक शहरांमध्ये पर्यटनासाठी निघालेल्या सहली आणि त्यामुळे मतदान न करणाऱ्या नागरिकांची संख्या पाहिली तर प्रश्न पडतो – पाच वर्षे सतत गप्पा ठोकणारा हा सुखवस्तू मध्यमवर्ग मतदानाच्या पवित्र कर्तव्यापासून दूर का?
प्रचाराच्या गदारोळाचा शेवट झाला. आरोप-प्रत्यारोपांचे रणशिंग थांबले. मिरवणुकांच्या गोंगाटातून शांतता पसरली. कार्यकर्त्यांचे थकलेले चेहरे आता निवांत दिसू लागले. काहींना वाटते की निवडणुकीचा हा उत्सवच खरा लोकशाहीचा महोत्सव होता, पण खरी लोकशाही आजच्या दिवशी दिसते – मतदानाच्या दिवशी.
भारतीय लोकशाहीच्या महायज्ञातील खरी देवता म्हणजे मतदार, पण दुर्दैवाने गणेशोत्सवातील मूळ पूजेसारखेच मतदानाच्या केंद्रस्थानी असलेल्या मतदाराकडे कुणाचेही गांभीर्यपूर्ण लक्ष जात नाही. घटती मतदान टक्केवारी ही मतदारांची राजकीय प्रक्रियेबाबतची एक मूक, पण तीव्र तक्रार आहे. या तक्रारीला दूर करून समस्यांचा विचार करण्याऐवजी प्रचारात कोट्यवधी रुपये उधळले जातात, आणि मतदारांना काही दिवस खूष करण्याचा केविलवाणा प्रयत्न होतो. या परिस्थितीत सुशिक्षित महाराष्ट्रातील मध्यमवर्गीय मतदार मतदान केंद्रांपर्यंत पोहोचायलाही तयार नसतो.
मतदार आणि ‘नोटा’चा पर्याय
राजकीय पक्षांच्या ढोंगी वागण्यामुळे, स्वार्थी नेत्यांमुळे आणि राजकीय निराशेमुळे अनेक जण मतदान टाळण्याचा विचार करतात. मात्र, हा उपाय योग्य नाही. उलट, ‘नोटा’ (None of the Above) सारखा पर्याय उपलब्ध असल्यामुळे नाराजी व्यक्त करणेही शक्य आहे. काही वर्षांपूर्वी इंदूरमध्ये दोन लाखांहून अधिक मतदारांनी ‘नोटा’चा वापर करून आपली नाराजी दर्शवली. बिहारच्या गोपालगंज मतदारसंघातही ‘नोटा’चा वापर मोठ्या प्रमाणावर झाला होता.
तरीही, ‘नोटा’चा वापर हा उमेदवारांविरोधातील निषेधाचा संकेत आहे, पण तो मत नोंदविण्यासाठी केंद्रावर जाण्याची आवश्यकता अधोरेखित करतो. मतदार केंद्रांवर न जाणे म्हणजे लोकशाही प्रक्रियेपासून हात झटकणेच होय. जगातील वीसहून अधिक देशांमध्ये मतदान सक्तीचे आहे, पण ही सक्ती लोकशाहीच्या मूळ संकल्पनेशी विसंगत वाटते. मतदान न करणारे जणू आपल्याकडे ही प्रक्रिया समजून घेण्याची क्षमता नसल्याचे अप्रत्यक्षपणे मान्य करतात.
मतदानाचे महत्त्व आणि आपली जबाबदारी
‘आमच्या एका मताने काय होणार?’ असा विचार करणाऱ्यांसाठी अनेक उदाहरणे आहेत जिथे एका मताने निकाल ठरले आहेत. मात्र, मतदान ही केवळ एका प्रक्रियेची भागीदारी नाही, तर व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासाचा एक भाग आहे. लोकशाहीत आपले स्थान अधोरेखित करणारी ही कृती आहे.
मतदानाचा हक्क बजावल्याशिवाय पुढील पाच वर्षे विजेत्याला जबाबदारीने जाब विचारण्याचा नैतिक अधिकार मिळत नाही. निवडणुकीतील दोष – पैसा, गुंड उमेदवार, जातीयतेचा प्रभाव – हे मुद्दे केवळ विवेकी मतदानाद्वारे कमी होऊ शकतात. प्रत्येक मतदाराने प्रामाणिकतेने मतदान करणे, हीच या समस्यांवर उपाययोजना आहे.
निष्कर्ष
निराशा आणि असंतोष असले तरी मतदान टाळणे हा त्यावरील उपाय नाही. उलट, मतदान हा आपला अधिकार आणि कर्तव्य निस्पृहतेने बजावणे हेच लोकशाहीचे खरे यश आहे. आजचा दिवस हा लोकशाहीच्या सन्मानाचा आहे. भारतीय लोकशाहीचे खरे शिल्पकार होण्यासाठी प्रत्येकाने मतदानाला जाणे अनिवार्य आहे.
तर मग, लोकशाहीचे खरे राजे आणि राण्यांनो, आज मतदान करून आपल्या देशाला खऱ्या अर्थाने समृद्ध बनवूया!
