भारत-पाकिस्तानच्या सीमाप्रदेशावरच्या ताज्या तणावाचा फायदा घेऊन सोशल मीडियावर फसव्या व्हिडिओंची सुनामी उसळली आहे. भारतीय सैन्याच्या “कथित” हल्ल्यांचे दाखवणारे नाट्यमय फुटेज, पाकव्याप्त काश्मीरमधील “स्फोट” असे सांगणारे क्लिप्स आणि चुकीच्या टाइमस्टॅम्पसह जुनी घटना नवीन म्हणून पेश करणे – अशा ऑनलाइन डीपफेक मोहिमेने लाखो दर्शकांना फसवले आहे.
काय आहे हकीकत?
४ लाख+ व्ह्यूजचा फेक व्हिडिओ: X वर वायरल झालेला एक क्लिप, ज्यात “पाकिस्तानवर भारतीय प्रतिशोध” दाखवल्याचा दावा होता, प्रत्यक्षात २०२० मध्ये लेबनॉनच्या बेरूत बंदरावर झालेल्या स्फोटाचा होता!
३ दशलक्ष व्ह्यूजची भयावह फसवणूक: दुसरा व्हिडिओ, जो पाकिस्तानी काश्मीरवर “भारतीय एअरस्ट्राइक” साबित करण्याचा प्रयत्न करत होता, तो २०२३ च्या गाझा युद्धातील इस्रायली बॉम्बहल्ल्याचा निघाला.
भारत लाईव्ह मीडियाचा शोध: काही चॅनेल्सनी भारतीय लष्करी तळावर “हल्ला” आणि पाकिस्तानमध्ये “पडलेले भारतीय विमान” असे दाखवणारे स्टॉक/जुने फुटेज वापरले, जे पूर्णपणे दिशाभूल करणारे होते.
तज्ज्ञांची चेतवणी: ‘ऑनलाइन युद्ध’ चालू आहे!
बेलिंगकॅटचे संस्थापक एलियट हिगिन्स सांगतात, “संघर्ष किंवा महत्त्वाच्या घटनांवेळी जुने फुटेज पुन्हा वापरले जातात. अल्गोरिदम्स आकर्षक, भावनिक कंटेंटला प्राधान्य देतात – भले ते खरे असो वा खोटे!”
तसेच, सायबर तज्ज्ञ सावध करतात: “ही फेक माहिती केवळ गोंधळ पसरवत नाही, तर दोन्ही देशांतील अविश्वास आणि तणाव वाढवते.”
🔍 सल्ला: व्हायरल व्हिडिओवर विश्वास ठेवण्यापूर्वी रिव्हर्स इमेज सर्च किंवा फॅक्ट-चेकिंग साइट्स वापरा. संघर्षाच्या वेळी ऑनलाइन फसवणुकीचा धोका जास्त असतो!
भारत-पाकिस्तान सीमेवरच्या ताज्या तणावाचा गैरवापर करून सोशल मीडियावर कृत्रिम रणगर्जना चालू आहे. भारत लाईव्ह मीडिया व्हेरिफायच्या तपासानुसार, अनेक व्हिडिओंमध्ये पाकिस्तानच्या प्रत्युत्तराला जाणूनबुजून अतिरंजित स्वरूप देण्याचा प्रयत्न केला आहे. खरा तोटा कमी, फोटोशॉपचा धोका जास्त!
वायरल झालेल्या फसव्या व्हिडिओंची पोल खुली
६ लाख व्ह्यूजचा झूठा दावा: एका व्हायरल क्लिपमध्ये “पाकिस्तानी सैन्याने भारतीय ब्रिगेड मुख्यालय उडवले” असे सांगण्यात आले होते. पण हे फुटेज प्रत्यक्षात युट्यूबवरच्या जुन्या, असंबंधित स्फोटाच्या व्हिडिओचे होते!
“तात्काळ प्रतिक्रिया”चे नाटक: भारतीय हल्ल्यानंतरच्या “लाईव्ह” घटना म्हणून सादर केले जाणारे बरेच क्लिप्स इतर संघर्ष किंवा सराव सत्रांचे निघाले.
अंधारातील स्फोट = फसवणूक? रात्रीच्या अंधारातील अस्पष्ट स्फोटांचे व्हिडिओ सहसा दुसऱ्या युद्धांमधून काढून भारत-पाक विवादाशी जोडले जातात.
तज्ज्ञांची चेतवणी: “ऑनलाइन युद्धात प्रोपॅगंडाचा वापर”
मीडिया विश्लेषक सांगतात, “संघर्षाच्या वेळी दोन्ही बाजूंचे समर्थक फेक कंटेंटचा वापर मनोवैज्ञानिक युद्ध (सायकॉलॉजिकल वॉरफेअर) म्हणून करतात. यामुळे जनतेमध्ये भीती आणि गैरसमज पसरतात.”